Пилоттық аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың әкімдігіне 

кандидаттарды тіркеу қорытындылары

және сайлау алдындағы үгіттің басталуы туралы

 

2023 жылғы 5 қарашада өтетін пилоттық аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың 45 әкімін сайлау жөніндегі сайлау науқаны шеңберінде а.ж. 10 қазанда сағат 18.00-де кандидаттарды тіркеу процесі аяқталды.

Аумақтық сайлау комиссиялары аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың әкімдігіне 164 кандидатты тіркеді, олардың ішінен 69-н саяси партиялар, 95 - өзін-өзі ұсынды.

Тіркелген үміткерлердің орташа жасы – 46,4 жас. Ең үлкен жастағы үміткер Маңғыстау облысының Бейнеу ауданында 61 жаста, ең жас Түркістан облысының Мақтаарал ауданында 29 жаста.

Үміткерлердің көпшілігі ер адамдар. Сонымен бірге 10 әйел тіркелген.

Тіркелген кандидаттардың 20,73%-і - экономистер, 19,51% - заңгерлер, 16,46% - оқытушылар, 12,2% - инженерлер, 11,59% - ауыл шаруашылығы мамандары және 19,51% - басқа мамандықтардың өкілдері.

Осылайша, қазіргі уақытта аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар әкімдерінің сайлауындағы орташа бәсекелестік 3-тен аса кандидатты құрайды.

Ең жоғары бәсекелестік Жетісу облысының Кербұлақ ауданында – бір орынға 6 кандидат. Ең төмені Ақмола облысының Шортанды ауданында - бір орынға 2 кандидат.

Кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталған сәттен бастап сайлау алдындағы үгіт 10 қазан сағат 18.01-де басталып, 4 қараша сағат 00.00-де аяқталады. 4 қараша - тыныштық күні.

Үгіт келесі жолдармен жүзеге асырылады:

1) бұқаралық ақпарат құралдары арқылы;

2) сайлау алдындағы жария іс-шараларды, сондай-ақ кандидаттар мен олардың сенім білдірілген адамдарының сайлаушылармен жеке кездесулерін өткізу жолымен;

3) баспа, аудиовизуалды және өзге де үгіт материалдарын шығару және тарату арқылы;

4) онлайн-платформалар арқылы жүзеге асырылады.

БАҚ-тағы үгіт. "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық заңға сәйкес, сайлау алдындағы үгіт жүргізу кезінде мемлекет кандидаттарға бұқаралық ақпарат құралдарына қол жеткізудің тең жағдайларына кепілдік береді.

Мемлекет кандидаттарға өз бағдарламаларымен тек бұқаралық ақпарат құралдарында сөз сөйлеу үшін қаражат бөлудің тең көлеміне кепілдік береді:

- теледидарда 15 минут (тікелей эфирде немесе жазбада);

- радиода 10 минут;

- мерзімді баспа басылымдарында немесе желілік басылымдарда жарияланымдар үшін 0,1 баспа парағынан аспайтын 2 мақала. Баспа парағын 60х90 см, ауданы 540 см² қағаз парағы деп түсіну керек. 0,1 баспа парағының көлемі 540 см² алаңға тең, бұл А-2 форматындағы ¼ газет жолағын құрайды.

Кандидаттардың үгіт материалдарын сайлау алдындағы үгіт басталғанға дейін кемінде 5 күн бұрын (5 қазанға дейін) аумақтық сайлау комиссияларына эфир мен баспа алаңын берудің төлем мөлшері, шарттары мен тәртібі туралы мәліметтерді жариялап, ұсынған БАҚ орналастыруға құқылы.

Шарттық негізде бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген кандидаттарға үгіт материалдарын жариялау үшін эфир уақытын, баспа алаңын ұсынады. Үгіт материалдарын жариялау үшін шарттың талаптары қандай да бір кандидатқа артықшылық бермеуі тиіс.

Кандидаттарға эфир уақытын, баспа алаңын және ақпарат көлемін беру үшін:

- кандидат куәлігі,

- кандидаттың бұқаралық ақпарат құралы басшысының атына жазбаша өтініші,

- кандидатты тіркеу туралы тиісті аумақтық сайлау комиссиясының шешімінің көшірмесі негіз болып табылады.

Бұқаралық ақпарат құралы кандидаттардың біріне берген үгіт материалдарын орналастыруға келісім басқа кандидаттарға үгіт материалдарын орналастыруға келісім болып табылады.

Кандидаттардың бұқаралық ақпарат құралдарында сөз сөйлеу кезектілігі жазбаша өтініштердің келіп түсу тәртібімен не егер өтініштер бір мезгілде келіп түскен жағдайда жеребе бойынша белгіленеді.

Телерадио хабарларын тарату субъектілерінің кез келген үгіт материалдарын жаңалықтар, талдамалық бағдарламаларда таратуына тыйым салынады.

Сайлау комиссиялары жергілікті атқарушы органдармен және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен бірлесіп, бөлінген үй-жайда кандидаттардың сайлаушылармен кездесу кестесін жасайды және оны бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

Сайлау алдындағы үгіт баспа, аудиовизуалды және өзге де үгіт материалдарын шығару және тарату жолымен жүзеге асырылады.

Барлық үгіттік баспа материалдарында осы материалдарды шығарған ұйым, олардың басып шығарылған орны, таралымы, тапсырыс берген тұлғалар және қандай қаражаттан төленгені туралы мәліметтер болуға тиіс.

Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде үгіттік баспа материалдарын дайындауға, анонимді үгіттік материалдарды таратуға тыйым салынады.

Жергілікті атқарушы органдар тиісті сайлау комиссияларымен бірлесіп барлық кандидаттар үшін үгіттік баспа материалдарын орналастыру үшін орындарды айқындайды және оларды барлық кандидаттар үшін бірдей шарттары бар стендтермен, тақталармен, тұғырлықтармен жарақтайды.

Кандидаттар тиісті объектінің меншік иесінің рұқсатымен үгіттік баспа материалдарын өзге де орындарға іліп қоюға құқылы.

Сайлау алдындағы үгіт жүргізуге тыйым салынады:

- шетелдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға, шетелдік заңды тұлғаларға, оның ішінде шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарына/және халықаралық ұйымдарға;

- мемлекеттік органдарға, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, сондай-ақ олардың лауазымды адамдарына қызметтік міндеттерін атқару кезінде;

- әскери қызметшілерге, ұлттық қауіпсіздік органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне және судьяларға;

- сайлау комиссияларының мүшелеріне;

- діни бірлестіктерге.

Сайлау науқаны үшiн арнайы әзiрленген баспа материалдарын, соның iшiнде безендiрiлген материалдарды, сондай-ақ омырауға тағатын белгiлердi, жалауларды, жалаушаларды тегiн таратуды қоспағанда, сайлаушыларға тегiн немесе жеңiлдiк шарттарымен тауарлар, бағалы қағаздар беріп, қызметтер көрсету, сондай-ақ лотереялар, қайырымдылық акцияларын өткiзу, ақша төлеу не осындайларға уәде беру арқылы сайлау алдындағы үгiттi жүргiзу сайлау алдындағы жөнсiз үгіт деп саналады. Сайлау алдындағы жөнсiз үгіттi жүргiзуге тыйым салынады.

Сайлау жарияланған сәттен бастап кандидаттарға, сондай-ақ олардың атынан немесе оларды қолдау үшін кез келген жеке және заңды тұлғаларға ойын-сауық және спорттық іс-шараларды ұйымдастыруды қоспағанда, қайырымдылық іс-шараларын өткізуге тыйым салынады.

Сайлау күні және оның алдындағы күні кез келген сайлау алдындағы үгіт-насихатқа тыйым салынады.

Бұл ретте бұрын сайлау комиссияларының үй-жайларынан және дауыс беруге арналған үй-жайлардан тыс ілінген баспа үгіт материалдары бұрынғы орындарда сақталуы мүмкін.

Бұрын Интернет желісінде орналастырылған үгіт материалдары бұрынғы орындарында сақталуы мүмкін. Бұрын орналастырылған материалдарды интернет-ресурстардың басты беттеріне шығаруға жол берілмейді.

Мемлекеттік органдардың лауазымды адамдары болып табылатын кандидаттарға өзінің лауазымдық немесе қызметтік жағдайының артықшылықтарын пайдалануға тыйым салынады.

Лауазымдық немесе қызметтік жағдайдың артықшылықтарын пайдалану деп:

1) бағынышты немесе басқа да қызмет жағынан тәуелдi адамдарды, аталған адамдар кандидаттың сенiм бiлдiрген адамдары ретiнде үгіттi жүзеге асыратын жағдайларды қоспағанда, сайлау алдындағы үгіт жүргiзуге тарту;

2) кандидаттың, партиялық тiзiм ұсынған саяси партияның сайлануына септiгiн тигiзетiн қызметтi жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк органдар орналасқан үй-жайларды пайдалану, егер өзге кандидаттарға, саяси партияларға аталған үй-жайларды осындай шарттармен пайдалануға кепiлдiк берілмесе, лауазымдық немесе қызмет жағдайының артықшылықтарын пайдалану деп ұғынылады.

Сайлау процесіне қатысушылардың сайлау алдындағы үгіттің тәртібі мен шарттарын бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген.

Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы осы сайлауды ұйымдастыру және өткізу кезінде аумақтық сайлау комиссияларына әдістемелік басшылықты, сондай-ақ олардың қызметінің сайлау туралы Конституциялық заң талаптарына сәйкестігін бақылауды жүзеге асырады және өзінің интернет-ресурсында пилоттық аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың әкімдерін сайлауда тіркеу қорытындылары бойынша мынадай жалпыланған ақпаратты ұсынады:

1.	Абай облысы
2.	Ақмола облысы
3.	Ақтөбе облысы
4.	Алматы облысы
5.	Атырау облысы
6.	Шығыс Қазақстан облысы
7.	Жамбыл облысы
8.	Жетісу облысы
9.	Батыс Қазақстан облысы
10.	Қарағанды облысы
11.	Қостанай облысы
12.	Қызылорда облысы
13.	Маңғыстау облысы
14.	Павлодар облысы
15.	Солтүстік-Қазақстан облысы
16.	Түркістан облысы
17.	Ұлытау облысы