ҚР Президенттігіне кандидаттарды тіркеу, сайлау алдындағы үгітті 

және сайлау алдындағы пікірсайыстарды өткізу қорытындылары 

туралы Ортсайлауком отырысы

 

2022 жылғы 21 қазанда Нұрлан Әбдіровтің төрағалығымен Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының отырысы өтті. Оған мемлекеттік органдардың, саяси партиялардың, үкіметтік емес ұйымдардың, БАҚ өкілдері, сондай-ақ БКС-режимінде аумақтық сайлау комиссияларының мүшелері қатысты. 

Күн тәртібінің бірінші мәселесі бойынша Ортсайлауком Төрағасының орынбасары Константин Петров баяндама жасады. Ол 21.10.2022 ж. сағат 18.00-де Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидаттарды тіркеу кезеңі аяқталғанын хабарлады. 

Күнтізбелік жоспарда белгіленген мерзімде келесі кандидаттар тіркелді: 

1. Тоқаев Қасым – Жомарт Кемелұлы,  

2. Қажыкен Мейрам Зекешұлы,  

3. Дайрабаев Жигули Молдахалықұлы,  

4. Абден Қаракат Жақсылыққызы, 

5. Тұрсынбекова Салтанат Пархатқызы, 

6. Әуесбаев Нұрлан Сатыбалдыұлы. 

Осылайша, Орталық сайлау комиссиясы Қазақстан Республикасының Президенттігіне 6 кандидатты тіркеді. Оның ішінде 2 әйел және 4 ер адам; 1 мемлекеттік қызметкер, 1 коммерциялық құрылымның өкілі, 4 үкіметтік емес сектордың өкілдері, оның ішінде 1 саяси партияның өкілі. 

Күн тәртібінің екінші мәселесі бойынша Ортсайлауком мүшесі Анастасия Щегорцова баяндама жасады. Ол сайлау алдындағы үгіт 21.10.2022 жылы сағат 18.00-ден кейін басталып, 2022 жылдың 19 қараша сағат 00-00-ге дейін жалғасатынын хабарлады. 

Сайлау алдындағы үгіт үш жолмен жүзеге асырылады: 

1) бұқаралық ақпарат құралдары арқылы; 

2) сайлау алдындағы жария іс-шараларды өткізу арқылы; 

3) баспа, аудиовизуалды және өзге де үгіт материалдарын шығару және тарату арқылы. 

БАҚ арқылы үгіт. 

Үгіт материалдарын орналастыру үшін бұқаралық ақпарат құралдары 16 қазанға дейін төлем мөлшері, эфир мен баспа алаңын ұсыну шарттары мен тәртібі туралы мәліметтерді жариялауға, сондай-ақ Ортсайлаукомға ұсынуға тиіс болды. 

Қазіргі уақытта Ортсайлаукомға БАҚ-тан 320 ақпараттық хабарлама келіп түсті, барлық хабарламалар интернет-ресурста жарияланған. Өз төлем мөлшерлерін ұсынбаған республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында үгіт материалдарын жариялау тыйым салынады. Үгіт басталған сәттен бастап кандидаттардың мақсаттары мен міндеттерін насихаттайтын барлық ақпарат, жаңалықтар мен аналитикалық бағдарламаларды қоспағанда, кандидаттардың сайлау қорынан төленуі тиіс. 

Конституциялық заңға сәйкес шарттың талаптары қандай да бір кандидатқа артықшылық бермеуге тиіс.  

Бұқаралық ақпарат құралдары кандидаттардың сайлау науқанын объективті жариялауды жүзеге асыруға, кандидаттың ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне көрінеу нұқсан келтіретін үгіт материалдары мен өзге де ақпаратты жариялаудан аулақ болуға міндетті. 

Бұқаралық ақпарат құралының редакциясы кандидаттардың сайлауалды бағдарламаларын конституциялық құрылысты күштеп өзгерту,Республиканың тұтастығын бұзу, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіру, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, таптық және рулық алауыздықты қоздыру, қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұру, сонымен қоса заңнамада көзделмеген әскерилендірілген құрылымдар құру идеялары болған жағдайда жариялаудан бас тартуға міндетті. 

Үгіт жүргізудің екінші тәсілі - сайлау алдындағы жария іс-шараларды, сондай-ақ кандидаттар мен олардың сенім білдірілген адамдарының сайлаушылармен жеке кездесулерін өткізу арқылы. 

Сайлау заңнамасына сәйкес сайлау комиссиялары ЖАО және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен бірлесіп, кандидаттардың сайлаушылармен бөлінген үй-жайда кездесулер кестесін жасайды және оны бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды. 

Үгіт жүргізудің үшінші тәсілі - баспа, аудиовизуалды және өзге де үгіт материалдарын шығару және тарату арқылы. 

Сайлау туралы заңға сәйкес барлық үгіт материалдары таңбалануы керек. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде үгіт баспа материалдарын дайындауға, анонимді үгіт материалдарды таратуға тыйым салынады. 

Баяндама аясында А. Щегорцова қоғамдық пікірге сауал салу жүргізуге тоқталды. Мәселен, қоғамдық пікірге сауал салу және экзит-поллды жүргізу бойынша кемінде бес жыл тәжірибесі бар заңды тұлғалар жүргізуге құқылы.  Олар тиісті құжаттардың көшірмелерін қоса беріп, бұл туралы Ортсайлаукомға жазбаша түрде алдын ала хабардар етуге тиіс. 

Сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сауал салу нәтижелерін жариялаған кезде БАҚ сауал жүргiзген заңды тұлғаны, сауал жүргізуге тапсырыс берген және оның ақысын төлеген тұлғаларды, сауал жүргiзілген уақытты, ақпарат жинау әдiсiн, сұрақтың нақты тұжырымын, сауал салынғандардың саны мен сауал салу нәтижелерінің қателiк коэффициентiн көрсетуге мiндеттi. 

Бүгінгі күні қоғамдық пікірге сауал салуды жүргізу туралы хабарлама берген 3 заңды тұлғалардың құжаттары Конституциялық заңның талаптарына сәйкес келеді.  

Сайлау туралы заңмен сайлау алдындағы үгіт жүргізуге: мемлекеттік органдарға, әскери қызметшілерге, сайлау комиссияларының мүшелеріне, діни бірлестіктерге, шетелдіктерге тыйым салынады. 

Сайлаушыларға тауарларды, қандай да бір қызметтерді, бағалы қағаздарды тегін немесе жеңілдікті шарттармен ұсыну, сондай-ақ лотереяларды, қайырымдылық акцияларын өткізу, ақша төлеу не оларды беруге уәде беру сайлау алдындағы жөнсіз үгіт болып табылады. Сайлау алдындағы жөнсіз үгіт жүргізуге тыйым салынады. Сайлау күні және оның алдындағы күні үгіт жүргізуге тыйым салынады. 

Сөз соңында А. Щегорцова сайлау алдындағы үгіт мерзімдері, тәртібі мен шарттарына қатысты талаптар бұзылған жағдайда құқықтық жауапкершілік көзделгенін, ал кандидаттарға қатысты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жоюға дейін баратының атап өтті. 

Сұрақ аясында – Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің, сондай-ақ Бас прокуратураның өкілдері сөз сөйледі. 

Осылайша, Ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі Данияр Қадыров БАҚ-тың сайлау алдындағы үгіт жүргізу шарттарын сақтау тұрғысынан ақпараттық кеңістікке мониторинг қалай жүзеге асырылатыны туралы баяндады. Бас прокурордың орынбасары Жандос Өмірәлиев отырысқа қатысушыларды сайлау алдындағы үгіт жүргізу шарттарын бұзғаны үшін жауапкершілік туралы хабардар етті. 

Күн тәртібінің үшінші мәселесі бойынша Ортсайлауком мүшесі Анастасия Щегорцова баяндама жасады. Ол Ортсайлауком «ҚР-дағы сайлау туралы» КЗ-ға сәйкес Президенттікке кандидаттардың сайлау алдындағы пікірсайыстарын ұйымдастырып, оларды өткізу тәртібі мен шарттарын белгілейтінін айтты. 

ҚР ОСК қаулысымен сайлау алдындағы телевизиялық пікірсайыстар мен пікірталастар ағымдағы жылғы 11 қарашада «Хабар» телеарнасының эфирінде өтеді деп бекітілді. 

Күн тәртібінің төртінші мәселесі бойынша Ортсайлауком Хатшысы Мұхтар Ерман баяндама жасады. Ол бүгінгі таңда 4 халықаралық ұйым мен 4 шет мемлекеттен 76 халықаралық байқаушылар аккредиттелгенін хабарлады. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушыларын аккредиттеу 2022 жылғы 14 қараша сағат 18:00-ге дейін жүзеге асырылады. Аккредиттеуге ұсынымдардың түсуіне қарай байқаушылар бойынша деректер жаңартылатын болады.